Proiektu honetan, Albiztur, Beizama, Bidania-Goiatz eta Errezilgo (Saiazeko mankomunitatea osatzen dute) herrietako pertsonekin prozesu esperimental bat abiarazi zen eskola-urte batez (2017ko irailetik 2018ko irailera), Gipuzkoako Foru Aldundiaren Etorkizuna Eraikiz programak finantzatuta. Helburua zen herri horietako herritarren partaidetzaren bitartez, egoera zaurgarrian dauden adineko pertsonen elkar-laguntzarako formula berriak definitzea.
Hainbat arrazoi daude adineko egoiliarren artean kalteberatasun-egoerak gertatzeko, eta pertsona horiek ezin dute herrietako gizarte-jardueretan parte hartu: mugikortasun murriztua (fisikoa, ibilgailurik gabea, etab.), bakardadea, sare sozialen gabezia, osasun-arazoak, autonomia-galera, egoera ekonomiko larriak, etab.
Bi premisatatik abiatzen ginen:
A) Herri edo komunitate osasuntsua da bertan bizi diren pertsona guztien parte-hartzea bermatzen eta ahalbidetzen duena.
B) Pertsona horiek herrietan egiten diren ekintza kolektiboetan edo jarduera komunitarioetan parte hartzearen garrantzia, haien egoera hobetzeko edo, behintzat, ez okertzeko.
Horregatik, geure buruari galdetzen diogu: zeintzuk dira gure komunitatean edo gure herrietan partaide izatearen sentimendua sustatzen duten ekintzak? Ba al dakigu pertsona horiek zergatik ez duten ekintza horietan parte hartzen?
Hauek izan ziren proiektuaren helburuak:
1. Zaurgarritasun-egoeran dauden adinekoen eta haiengandik hurbilen dauden pertsonen benetako egoera ezagutzea, premia eta erronka zehatzenak hautematea, landa-eremu batean bizitzeak dakarren berezitasuna kontuan hartuta.
2. Adinekoen zaintzari buruz sentsibilizatzea, elkartasuna eta tratu-hurbiltasuna sustatzeko.
3. Hautemandako beharrei irtenbidea emateko formula berritzaileak sortzea.
4. Gizarte-kohesioa eta kide izatearen sentimendua bultzatzea, Saiaz mankomunitatea osatzen duten herrien artean komunitate bat sortzeko.
Lan-prozesuaren deskribapena:
Udaletako politikariekin eta teknikariekin lan egin zen estatistika- eta administrazio-datuak ustiatzeko eta, horrela, 65 urtetik gorako pertsonen kopurua eta haien egoera zehatzak ezagutzeko. Emaitzekin, elkarrizketatu beharreko pertsonak identifikatu ziren, bai eta parte hartzeko lekuak eta jarduerak ere, lau herrietan identifikatutako adineko pertsona horien parte-hartzeari edo faltari buruzko xehetasunak izateko. Hori guztia aztertu ondoren, parte hartzeko tailerrak egin ziren, emaitzak gizarteratzeko eta hautemandako premien konponbideak pentsatzeko.
Ondorio nagusiak:
Hauek dira komunitatearen parte-hartze prozesuaren ondorioz zehaztu diren abantailak:
– Adiskidetasuna (konfiantza/laguntza): parte hartze hutsari esker, pertsona batzuek esan dute beste modu batean gertatuko ez zen adiskidetasun-harremana hasi ahal izan dutela, nahiz eta lehendik ere bistaz ezagutu.
– Entzutea: lasaitasunez hitz egin ahal izatea eta beste pertsona batzuekin esperientzia pertsonalak konfiantzazko giroan partekatu ahal izatea. Pertsona askok diote ezin dutela gauza bera egin beren etxeetan, arrazoi desberdinengatik (bakarrik bizi direlako edo beren etxeetan horrelako elkarrizketarik egiten ez delako).
– Herriarekiko lotura: herrian gertatzen dena edo bertan bizi diren pertsonei edo gehien maite duten pertsonei gertatzen zaiena ezagutzeko aukera ematen du. Uste dute horrelako hamabost eguneko bilerarik gabe hori ezin izango litzatekeela ezagutu.
– Harremanak berreskuratzea, memoria kolektiboa: era berean, nabarmendu dute Mankomunitateko pertsonekin berriro harremanetan jartzeko aukera izan dutela, haiekin kontakturik ez zutelako edo kontakturik izan ezin zutelako. Une jakin batean (azokak edo beste batzuk) ohikoa zen noizbehinkako harremana izatea, baina egungo egoerak harreman horri eustea eragozten die. Horrelako bilerak egiteak aukera ematen du biltzeko eta iraganeko gaiak gogora ekartzeko edo iraganeko gauzekin konektatzeko.
– Harreman-aniztasuna: herrian edo Mankomunitatean egiten diren jarduerek beste pertsona batzuk ezagutzea errazten dute, baita mankomunitatetik kanpokoak ere. Esate baterako, oso positibotzat jotzen da partaidetza-prozesuaren dinamizatzaileekin harremana izatea. Gainera, ikastetxearekin eta beste erakunde batzuekin harremanak izan ahal izateak pertsona gehiagorekin harremanak izateko aukera ematen du.
– Ikaskuntza: lehen ezezagunak ziren gauzak ikastea. Era berean, oso positibotzat jotzen da menderatzen dituzten gaitasun batzuk gauzatu ahal izatea. Ahaztuak zituztela uste zuten arren (adibidez, eskulanak, marraztea, janariak prestatzea, etab.)
– Gaitasunak mantentzea: horrelako ekintzak onuragarriak dira zentzumen-gaitasunentzat (ikusmena, entzumena, etab.) eta mugikortasun-gaitasunentzat; izan ere, gaitasun horiek galtzeak zaildu egiten die jarduera horietan parte hartzea.
– Dibertsioa: barreak eta giro lasaia ohikoak dira horrelako taldeetan. Saioetan parte hartu duten pertsona guztiek positiboki baloratzen dute alderdi hori.
– Ohikoak ez diren ekintzak: saioetan parte hartu duten pertsonek adierazi dute ekintza horiei esker beste modu batera gozatu ahal izan dutela bestela parte hartuko ez luketen jardueretan. Dokumental bat grabatzea, aurkezpenean parte hartzea, edo hondartzara urtero joatea ezinezkoa izango litzateke pertsona horientzat, Mankomunitateari esker ez balitz.
Hauek dira komunitatearen parte-hartzeari dagokionez aurre egin behar diegun zailtasun nagusiak:
– Gutxiespena: pertsona batzuk ez dira topaketetara hurbiltzen, lotsa ematen dielako; jarduera horietan parte hartzea "gutxiestea" da. Inpaktua are handiagoa da topaketa horiek eguneko zentroan egiten badira.
– Inpetu-falta: adin batera iritsitakoan, zaila da indarrari eta energiari eustea. Oro har, motibazioa galtzen da. Pertsona batzuek barneratuta daukate, adineko pertsonak direnez, "Ez dutela ezertarako balio", eta ez lehen bezala, orain, mendeko pertsonak direnez, ezin dituztela gauzak beren kabuz egin. Bere ustez, dena goitik behera aldatu da, eta ezin dute ekarpenik egin inguruan. Batzuek esan diete hil arte itxaroteko baino ez daudela.
– Gizarte-harremanetako zailtasunak: aipatu bezala, pertsona asko lotsatiak dira, oso barnerakoiak, eta beste pertsona batzuekin jardueretan parte hartzea kostatzen zaie. Bestalde, pertsona batzuk gustura daude beren bakardadean, eta ez dute sentitzen beste pertsona batzuekin elkarreragiteko beharrik.
– Ohiturarik eza: beste pertsona batzuen iritziz, topaketa horietan ez parte hartzea ohiturarik ezaren ondorio da. Pertsona batzuek ez dute inoiz horrelako ekintzetan parte hartu, eta kosta egiten zaie lehen urratsa ematea eta horrelako ekintzetan parte hartzea ohitura bihurtzea.
– Zailtasun fisikoak: pertsona batzuek adierazi dute gaitasun sentsorial batzuk (ikusmena, entzumena, etab.) eta fisikoak galdu izanak asko zailtzen duela jarduera horietan parte hartu ahal izatea.
– Mugitzeko zailtasunak: garraiobideekiko mendekotasun handia dago, eta autoa nabarmentzen da. Hori dela eta, joan-etorriak arazo bihurtzen dira eguneroko zereginetan; adibidez, erosketak edo premia larriagoak (osasun-arazoen jarraipena) egiteko.
– Zailtasun ekonomikoak.
– Denbora falta: pertsona askok esan dute prozesuan parte hartzen ez duten pertsonak oso lanpetuta dauden pertsonak direla, ezertarako denborarik ez dutenak. Baserrian lan egiten dutenek, adibidez, baliteke abereekin lan egitea, eta horrek dedikazio handiagoa eskatzen du. Hala ere, eztabaidetan gehien nabarmendu den alderdietako bat azpimarratuko dugu. Batzuen iritziz, emakumeen kasuan denborarik ez izatea ez da aukera bat, betebehar bat baizik, etxeko eta familiako erantzukizunek eta/edo kargek eragindako zerbait. Emakume horien kasuan, beren seme-alaben eta biloben ardura izaten jarraitzen dute. Horrek askatasun pixka bat izateko aukera eragozten du. Batzuek "esklabu" hitza aipatzen dute.
– Ezjakintasuna edo ezintasuna: pertsona batzuek esan dute ez dakitela zehazki zer egiten den bilera horietan. Bestalde, batzuek uste dute ez dela gai bileretan adostu daitezkeen ekintzak aurrera eramateko.
– Saiazeko Mankomunitateari buruzko ezjakintasuna: esan digutenez, pertsona batzuek ez dakite zehazki Saiazeko Mankomunitateak zer egiten duen. Bestalde, batzuek uste dute Saiaz Mankomunitatearen lana baliabide ekonomikorik ez duten pertsonei laguntzea dela.
Etorkizunari begira
Agenda bakarra sortzea (ikastaroak, jarduerak, etab.), lau herrietan garatutako ekintzak bilduko dituena eta Saiaz Mankomunitateko pertsona eta elkarte guztien artean banatuko dena.
Ernioren "Erromeria" ri begira, Errezilen egiten den bezala, bertan parte hartzeko aukera zabaldu (boluntarioen zerrenda egingo da) gainerako udalerrietara.
Zerrenda bat egitea, mugitzeko beharra duten pertsonen izenak jasotzeko (bai fisikoki, bai ibilgailurik ez dutelako).
Mankomunitateko adineko pertsona guztiei jarduera guztietarako gonbidapena egitea, mugikortasun-beharrak kontuan hartuta eta haien adin-tartearekin zerikusirik ez badute ere.
Osakidetzaren Tipi-tapa programa martxan jartzea mankomunitateko herrietan.
Zerrenda bat egitea, prozesu honetan parte hartu duten eta "beso" bat eskaintzeko prest dauden pertsonen izenak jasotzeko (udaleko politikariak eta teknikariak, kultur taldeak osatzen dituzten pertsonak, ikastetxeetako gurasoen elkarteko pertsonak, Saiaz Mankomunitateko langileak, etab.).